صرع یک اختلال سیستم عصبی مرکزی (عصبی) است که در آن فعالیت مغز غیرطبیعی می شود و باعث تشنج یا دوره هایی از رفتارهای غیرعادی، احساسات و گاهی از دست دادن هوشیاری می شود. هر کسی ممکن است به صرع مبتلا شود. صرع هم مردان و هم زنان را از هر نژاد، پیشینه قومی و سنی مبتلا می کند.
علائم تشنج می تواند بسیار متفاوت باشد. برخی از افراد مبتلا به صرع برای چند ثانیه در طول تشنج خیره می شوند، در حالی که برخی دیگر به طور مکرر دست یا پاهای خود را تکان می دهند. داشتن یک تشنج به این معنی نیست که شما صرع دارید. حداقل دو تشنج بدون محرک شناخته شده (تشنج های غیرقابل تحریک) که حداقل با فاصله 24 ساعت از هم اتفاق می افتند عموماً برای تشخیص صرع لازم است.
درمان با دارو یا گاهی اوقات جراحی می تواند تشنج را در اکثر افراد مبتلا به صرع کنترل کند. برخی از افراد برای کنترل تشنج نیاز به درمان مادام العمر دارند، اما برای برخی دیگر، تشنج در نهایت از بین می رود. برخی از کودکان مبتلا به صرع ممکن است با افزایش سن از این بیماری پیشی بگیرند.
علائم صرع چیست؟
از آنجایی که صرع به دلیل فعالیت غیر طبیعی در مغز ایجاد می شود، تشنج می تواند بر هر فرآیندی که مغز شما آن را انجام می دهد، تأثیر بگذارد. علائم و نشانه های تشنج ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سردرگمی موقت
- حالت خیرگی
- ماهیچه های سفت
- حرکات تکان دهنده غیرقابل کنترل بازوها و پاها
- از دست دادن هوشیاری یا آگاهی
- علائم روانشناختی مانند ترس، اضطراب یا دژاوو
علائم بسته به نوع تشنج متفاوت است. در بیشتر موارد، فرد مبتلا به صرع هر بار به همان نوع تشنج مبتلا می شود، بنابراین علائم ازیک تشنج به تشنج دیگر مشابه خواهد بود.
چند نوع تشنج داریم؟
پزشکان معمولاً تشنج ها را بر اساس نحوه و مکان شروع فعالیت غیرطبیعی مغز به دو دسته کانونی یا عمومی طبقه بندی می کنند.
تشنج های کانونی
هنگامی که به نظر می رسد تشنج ناشی از فعالیت غیر طبیعی فقط در یک ناحیه از مغز شما باشد، به آنها تشنج کانونی می گویند. این تشنج ها به دو دسته تقسیم می شوند:
۱- تشنج کانونی بدون از دست دادن هوشیاری.
این تشنج ها که زمانی تشنج های جزئی ساده نامیده می شوند، باعث از دست دادن هوشیاری نمی شوند. این تشنج ها ممکن است هیجانات را تغییر دهند یا نحوه ظاهر، بو، احساس، مزه یا صدای چیزها را تغییر دهند. برخی افراد دژاوو را تجربه می کنند. این نوع تشنج همچنین ممکن است منجر به تکان دادن غیرارادی یکی از اعضای بدن مانند بازو یا پا و علائم حسی خود به خودی مانند سوزن سوزن شدن، سرگیجه شود.
۲- تشنج کانونی با اختلال در آگاهی.
این تشنج ها که تشنج های جزئی پیچیده نامیده می شوند، شامل تغییر یا از دست دادن هوشیاری یا آگاهی هستند. این نوع تشنج ممکن است به نظر برسد که فرد دارد خواب می بیند. در طول تشنج کانونی با اختلال در هوشیاری، ممکن است به فضا خیره شوید و به طور معمول به محیط خود واکنش نشان ندهید یا حرکات تکراری مانند مالش دست، جویدن، بلعیدن یا راه رفتن به صورت دایره‌ای انجام دهید.
علائم تشنج کانونی ممکن است با سایر اختلالات عصبی مانند میگرن، نارکولپسی یا بیماری روانی اشتباه گرفته شود. برای تشخیص صرع از سایر اختلالات به معاینه و آزمایش کامل نیاز است
تشنج عمومی
تشنج هایی که به نظر می رسد تمام نواحی مغز را درگیر می کند، تشنج عمومی نامیده می شود. شش نوع تشنج عمومی وجود دارد.
۱- تشنج غیبت
تشنج غیبت، که قبلا به عنوان تشنج کوچک شناخته می شد، معمولا در کودکان رخ می دهد. آنها با خیره شدن به فضا با یا بدون حرکات ظریف بدن مانند پلک زدن یا ضربه زدن به لب مشخص می شوند و فقط بین 5 تا 10 ثانیه دوام می آورند. این تشنج‌ها ممکن است به‌صورت خوشه‌ای اتفاق بیفتند، اغلب 100 بار در روز اتفاق می‌افتند و باعث از دست دادن آگاهی مختصر می‌شوند.
۲- تشنج تونیک
تشنج تونیک باعث سفت شدن ماهیچه ها می شود و ممکن است بر هوشیاری تأثیر بگذارد. این تشنج ها معمولاً عضلات پشت، بازوها و پاها را تحت تأثیر قرار می دهند و ممکن است باعث زمین خوردن شوند.
۳- تشنج آتونیک
تشنج آتونیک که به عنوان تشنج قطره ای نیز شناخته می شود، باعث از دست دادن کنترل عضلات می شود. از آنجایی که این تشنج اغلب پاها را تحت تاثیر قرار می دهد، باعث می شود که شما ناگهان به زمین بخورید.
۴- تشنج کلونیک
تشنج کلونیک با حرکات مکرر یا ریتمیک و تکان دهنده عضلانی همراه است. این تشنج ها معمولاً گردن، صورت و بازوها را درگیر می کنند.
۵- تشنج میوکلونیک
تشنج‌های میوکلونیک معمولاً به صورت تکان‌ها یا تکان‌های ناگهانی ظاهر می‌شوند و معمولاً قسمت بالایی بدن، بازوها و پاها را درگیر می‌کنند.
۶- تشنج تونیک-کلونیک
تشنج های تونیک-کلونیک، که قبلا به عنوان تشنج گراند مال شناخته می شدند، دراماتیک ترین نوع تشنج صرعی هستند. این تشنج ها می توانند باعث از دست دادن ناگهانی هوشیاری و سفت شدن بدن، انقباض و لرزش شوند. این تشنج ها گاهی اوقات باعث از دست دادن کنترل مثانه یا گاز گرفتن زبان می شوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بروز هر یک از موارد زیر فوراً به دنبال کمک پزشکی باشید:
- تشنج بیش از پنج دقیقه طول بکشد
- پس از توقف تشنج، تنفس یا هوشیاری بر نگردد
- تشنج دوم بلافاصله دنبال شود
- تب شديد داشته باشید
- باردار باشید
- دیابت داشته باشید
- در طول تشنج به خود آسیب رسانده اید.
- با وجود اینکه داروی ضد تشنج مصرف کرده اید، همچنان تشنج داشته باشید
- اگر برای اولین بار دچار تشنج شدید، به دنبال مشاوره پزشکی باشید
علل ایجاد صرع چیست؟
در حدود نیمی از افراد مبتلا به این عارضه هیچ علت قابل شناسایی ندارد. در نیمی دیگر، این وضعیت ممکن است به عوامل مختلف زیر بستگی داشته باشد:
- تاثیر ژنتیکی. برخی از انواع صرع، که بر اساس نوع تشنجی که تجربه می کنید یا بخشی از مغز که تحت تاثیر قرار می گیرد، طبقه بندی می شوند، در خانواده ها دیده می شوند. در این موارد، احتمالاً یک عامل ژنتیکی وجود دارد. محققان برخی از انواع صرع را با ژن های خاصی مرتبط می دانند، اما برای بیشتر افراد، ژن ها تنها بخشی از علت صرع هستند. برخی از ژن ها ممکن است فرد را نسبت به شرایط محیطی که باعث تشنج می شود حساس تر کنند.
- ضربه به سر. ضربه به سر در اثر تصادف اتومبیل یا سایر آسیب های تروماتیک می تواند باعث صرع شود.
- ناهنجاری های مغزی. ناهنجاری‌های مغز، از جمله تومورهای مغزی یا ناهنجاری‌های عروقی مانند ناهنجاری‌های شریانی وریدی (AVMs) می‌توانند باعث صرع شوند. سکته مغزی علت اصلی صرع در بزرگسالان بالای 35 سال است.
- عفونت ها. مننژیت، HIV، آنسفالیت ویروسی و برخی عفونت های انگلی می توانند باعث صرع شوند.
- آسیب قبل از تولد. قبل از تولد، نوزادان به آسیب مغزی حساس هستند که می تواند ناشی از عوامل متعددی مانند عفونت در بدن مادر، تغذیه نامناسب یا کمبود اکسیژن باشد. این آسیب مغزی می تواند منجر به صرع یا فلج مغزی شود.
- اختلالات رشدی. گاهی اوقات صرع می تواند با اختلالات رشدی مانند اوتیسم همراه باشد.
عوامل خطر صرع چیست؟
عوامل خاصی ممکن است خطر ابتلا به صرع را افزایش دهند:
- سن. شروع صرع در کودکان و بزرگسالان با سن بیشتر شایع است، اما این بیماری در هر سنی ممکن است رخ دهد.
- سابقه خانوادگی. اگر سابقه خانوادگی صرع دارید، ممکن است در معرض خطر ابتلا به اختلال تشنج باشید.
- جراحت سر. صدمات سر عامل برخی از موارد صرع است. شما می توانید با بستن کمربند ایمنی در حین رانندگی در ماشین و با استفاده از کلاه ایمنی در حین دوچرخه سواری، اسکی، موتورسیکلت سواری یا شرکت در فعالیت های دیگر با خطر بالای آسیب به سر، خطر خود را کاهش دهید.
- سکته مغزی و سایر بیماری های عروقی. سکته مغزی و سایر بیماری های عروق خونی (عروقی) می تواند منجر به آسیب مغزی شود که ممکن است باعث صرع شود. شما می توانید برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری ها اقداماتی انجام دهید، از جمله محدود کردن مصرف الکل و اجتناب از سیگار، داشتن یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم.
- زوال عقل. زوال عقل می تواند خطر صرع را در افراد مسن افزایش دهد.
- عفونت های مغزی. عفونت هایی مانند مننژیت که باعث التهاب در مغز یا نخاع می شود، می تواند خطر ابتلا را افزایش دهد.
- تشنج در دوران کودکی. تب بالا در دوران کودکی گاهی اوقات می تواند با تشنج همراه باشد. کودکانی که به دلیل تب بالا دچار تشنج می شوند، معمولاً به صرع مبتلا نمی شوند. خطر صرع در صورتی افزایش می‌یابد که کودک تشنج طولانی مدت همراه با تب، بیماری دیگر سیستم عصبی یا سابقه خانوادگی صرع داشته باشد.
عوارض صرع چیست؟
داشتن تشنج در زمان های خاص می تواند منجر به شرایطی شود که برای خود یا دیگران خطرناک است.
- افتادن. اگر در حین تشنج زمین بخورید، ممکن است سر آسیب ببیند یا استخوانی بشکند.
- غرق شدن. اگر صرع دارید، ۱۳ تا ۱۹ برابر بیشتر از بقیه افراد در هنگام شنا یا حمام کردن غرق می شوید، زیرا احتمال تشنج در آب وجود دارد.
- تصادفات اتومبیل. تشنجی که باعث از دست دادن هوشیاری یا کنترل می شود، اگر در حال رانندگی با ماشین یا سایر تجهیزات باشید، می تواند خطرناک باشد.
- پیامد تشنج در بارداری. تشنج در دوران بارداری خطراتی را برای مادر و جنین به همراه دارد و برخی از داروهای ضد صرع خطر ابتلا به نقایص مادرزادی را افزایش می دهند. اگر صرع دارید و قصد باردار شدن را دارید، هنگام برنامه ریزی برای بارداری با پزشک خود صحبت کنید.
اکثر زنان مبتلا به صرع می توانند باردار شوند و بچه های سالمی داشته باشند. در طول بارداری باید به دقت تحت نظر باشید و ممکن است نیاز به تنظیم داروها داشته باشید. بسیار مهم است که برای برنامه ریزی بارداری خود با پزشک خود همکاری کنید.
- مسائل مربوط به سلامت هیجانی. افراد مبتلا به صرع بیشتر در معرض مشکلات روانی به ویژه افسردگی، اضطراب و افکار و رفتارهای خودکشی هستند. این موارد ممکن است ناشی از مشکلات در مواجهه با خود بیماری و همچنین عوارض جانبی دارو باشد، اما حتی افرادی که صرع به خوبی کنترل شده دارند در معرض خطر بیشتری هستند.
توانبخشی شناختی صرع
صرع ممکن است بر حافظه، زبان، توجه، عملکردهای اجرایی (مانند توانایی های برنامه ریزی و تغییر کردن) و همچنین شناخت اجتماعی تأثیر بگذارد. این نقایص شناختی به پریشانی زندگی روزمره ناشی از این اختلال کمک می کند. با این حال، حوزه های شناختی آسیب دیده می توانند تحت توانبخشی شناختی قرار گیرند.
صرع یک اختلال عصبی پیچیده است که با انواع تشنج، سطوح مختلف شدت و عوارض همراه مشخص می شود. همه این جنبه ها باید هنگام برنامه ریزی یک برنامه توانبخشی در نظر گرفته شوند. پیش آگهی اختلال نیز باید در نظر گرفته شود تا بتوان اثرات آموزش را پیش بینی و تحت نظر داشت. به عنوان مثال، حوادث صرع مکرر ممکن است مزایای به دست آمده را کاهش دهد.
عوارض جانبی داروهای ضد صرع یکی دیگر از عوامل مهمی است که یک روانشناس اعصاب باید هنگام برنامه ریزی مداخله به آن توجه کند. در راستای این مقدمات، آموزش باید بر اساس نیازها و خواسته های خاص بیمار و بر اساس مشخصات عصب روانشناختی او تنظیم شود. این روند «آموزش فردی» نامیده می شود.
ضروری است که یک برنامه توانبخشی شامل چند جلسه آموزش روانی نیز باشد تا بیمار به اندازه کافی از نقص های شناختی خود و تأثیر آنها بر فعالیت های روزمره آگاه شود. به این ترتیب، آگاهی بیمار از اختلال بهبود یافته و پاسخ به برنامه های توانبخشی تقویت می شود. مشارکت خانواده بیمار برای نتیجه مثبت کل آموزش بسیار مهم است.